Η ακατάλυτη και αιώνια φύση στο έργο του Ξένου

ΤΑΚΗΣ ΜΑΥΡΩΤΑΣ
Διευθυντής Πινακοθήκης Πιερίδη, 2001

Η τέχνη που εκφράζει τη ζωή
είναι γεμάτη μυστήριο,
όπως και η ίδια η ζωή
Eue Faure

Ο Ξένος και η Φύση έχεις τη βεβαιότητα ότι ταυτίζονται στο πολυεπίπεδο ζωγραφικό του έργο. Οι πρωτόφαντες εικόνες του ορίζουν το προσωπικό ύφος των μόρφοπλαστικών του αναζητήσεων και αποκαλύπτουν την εμμονή του να διεισδύει επίμονα στην έννοια του διαρκούς και του ακατάλυτου. Εάν η φύση δρα στο εν δυνάμει, τότε η τέχνη ενεργεί σ’ αυτή προϋποθέτοντας το eus completum (το πλήρες ον). Η φύση λοιπόν διεγείρει το νου και λειτουργεί σαν ενεργή μήτρα παρέχοντας τη δυνατότητα στους καλλιτέχνες να δημιουργούν απέραντες εικόνες στη διάρκεια του χρόνου. Η σχέση όμως τέχνης και φύσης εξακολουθεί ανά τους αιώνες να υποβάλλει το ερώτημα: «Είναι η τέχνη ποίημα της φύσης;».
Ο Ξένος ερευνά τον κόσμο στα όρια του αρχέγονου Λόγου και ποιεί εικόνες εκ των ένδον. Ευρηματικός και καινοτόμος πλησιάζει τη φύση με σεβασμό αναζητώντας την πνοή της ζωής ως αιτία της δημιουργικής του δράσης. Ένα μυστικιστικό της κοίταγμα ορίζει την προσωπική του αλήθεια. Έξι σχηματικά μεγάλες θεματικές ενότητες, άνισες μεταξύ τους ως προς τον αριθμό των έργων, από το 1982 έως το 2001, καλύπτουν τις μορφοπλαστικές του κατακτήσεις. Ο ίδιος έχει την ικανότητα να μεγεθύνει ή να σμικρύνει τα πράγματα και να χειρίζεται με απόλυτη ελευθερία το μνημονικό απόθεμα της εμπειρίας του. Το υπάρχον εξάλλου έρχεται σε δεύτερο ή τρίτο επίπεδο δίνοντας το προβάδισμα σε ιδέες πρωτότυπες, οι οποίες συντίθενται από τη φαντασία και την ποίηση.
Οι τοπιογραφικές του προσεγγίσεις, φανταστικές ή πραγματικές, αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του έργου του. Ευδιάκριτα χαρακτηριστικά του γνωρίσματα: η λιτότητα και η ακρίβεια των αφηγηματικών του μέσων και η πεισματική του προσήλωση στις πλαστικές αξίες της καθαρής ζωγραφικής. Δουλεύει κυρίως με νεροχρώματα (ακρυλικά) πάνω στη λευκή χάρτινη επιφάνεια με ελεύθερες χειρονομιακές εκφράσεις, επιχειρώντας να αιχμαλωτίσει τη συγκίνηση της στιγμής, ζυγίζοντας με σοφία τη σχεδιαστική οξύτητα με τη χρωματική δύναμη, διαδικασία εξαιρετικά δύσκολη που απαιτεί βαθιά γνώση των αρχών της ζωγραφικής, για να φτάσεις από τη νόηση στην εικόνα. «Όλα τα έργα βασίζονται στην ιχνηλάτηση της γραφής» τονίζει ο ίδιος δείχνοντας μας το δρόμο της αποκωδικοποίησης τους. Η γραφή του στρέφεται γύρω από σύμβολα, τα οποία σε αρκετές συνθέσεις του επαναλαμβάνονται αδιάκοπα, χωρίς να είναι ακριβώς τα ίδια, δημιουργώντας εικόνες μιας
γεωμετρίας που ενέχει μέσα της την υπέρβαση. Η βαθιά ενόραση του μυστικιστή του επιτρέπει να επιχειρεί τη μετατροπή του φανταστικού σε αληθινό, του αόρατου σε ορατό. Έτσι στις μνημειακές του συνθέσεις του 1996 και 1997 (εικοσάπτυχα 280 χ 500 cm, ακρυλικά και μελάνι σε χαρτί) έχεις την αίσθηση ότι τα δέντρα του δάσους μεταλλάσσονται σε μορφές που μας παραπέμπουν σε μια ιδανική πολιτεία. Όλα τα δέντρα-μορφές ίστανται αγέρωχα, σαν να επιθυμούν να γνωρίσουν πληρέστερα τα πράγματα ουράνια και γήινα. Ίσως ο δημιουργός να κατέχει και ένα μοναδικό μυστικό αίσθημα σύνθεσης βασισμένο στη σπουδή ή την επιδεξιότητα του για κάθε τι μικρό το οποίο μπορεί να λειτουργεί επαναλαμβανόμενο αρμονικά ανάμεσα στα άλλα πλαστικά στοιχεία. Σε άλλα τοπία του «Χωρίς τίτλο» του 1998 (ακρυλικό σε χαρτί, 70 Χ 100 cm) αποδίδει την πιο τρομερή όψη της φύσης προκαλώντας την πίστη μας για τη δύναμη της τάξης και της αταξίας της. Ίσως γιατί ποτέ δε δουλεύει εκ του φυσικού, αλλά ενώπιον του φυσικού μαζί με το φυσικό. Όλα τα χρώματα έχουν για τον ίδιο την ίδια αΕ,ία, καθώς αρνείται τη συμβολική τους φόρτιση, όπως για παράδειγμα ότι το μαύρο μπορεί να παραπέμπει στον πόνο ή στον κίνδυνο, το λευκό στο φως ή την αιωνιότητα, το πράσινο στη μελλοντική αναγέννηση. Παρατηρούμε ότι πιστεύει αταλάντευτα πως η αρχή των χρωμάτων βασίζεται στο άσπρο – μαύρο και αυτό αποδεικνύεται με την ξεχωριστή σειρά των έργων του από σινική μελάνη στη λευκή επιφάνεια του χαρτιού. Πολλά από αυτά είναι δημοσιευμένα, ενώ άλλα φυλάσσονται αρχειοθετημένα στο ατελιέ του. Στα έργα αυτά προτάσσεται η διατύπωση της εκφραστικής ελαχιστοποίησης της γραφής. Συνειδητά ακολουθείται η τέχνη του ελαχίστου. Τέχνη αναμφίβολα μεγάλη όσο και επικίνδυνη. Η απλότητα, η λιτότητα και ο περιορισμός γίνονται τα επίμονα εκφραστικά του μέσα με τα οποία μας αποκαλύπτει τις ενορατικές του εικόνες. Έναν κόσμο που μας οδηγεί και πάλι στη ζωγραφική, για να κερδίσει το μέγιστο μέσα από το ελάχιστο. Η εικονοποιητική του δράση δεν έχει όρια, όπως η επιθυμία του να εισδύει στα χρώματα και να τα οικειοποιείται άλλοτε με τα πινέλα και άλλοτε με τα ίδια του τα δάκτυλα. Κοιτώντας προσεκτικά τα έργα του ερχόμαστε αντιμέτωποι μ’ έναν εκλεκτικιστή ζωγράφο, οι αρετές του οποίου μετριούνται από την ένταση της αρμονίας των συγκρουόμενων χρωμάτων. Και το φως, άλλοτε θείο και άλλοτε αιφνίδιο, το κερδίζει από τις σχεδόν βίαιες χρωματικές αντιπαραθέσεις, χωρίς να δημιουργεί το φως εκείνο που τυλίγει τα πάντα με φωτοσκιάσεις ή που διαχέεται έξω από το περίγραμμα των μορφών.
Η φύση για το ζωγράφο μοιάζει μ’ ένα αρχέτυπο ποίημα. Τα τοπία αυτού του πολυμήχανου δημιουργού με την κυριαρχία του ουρανού εντείνουν τη διάθεση του θεατή για μια μεταφυσική επικοινωνία. Πρόκειται για έργα αδρά πλασμένα με ελεύθερες πινελιές, εκεί που η ευθεία συνομιλεί με την καμπύλη, για να ολοκληρώσουν εκείνες τις εικόνες που ίσως ανήκουν σ’ ένα προαδαμιαίο περιβάλλον. Γιατί ο χρόνος στο έργο του δεν έχει ούτε στίγμα ούτε όρια.
Ο εμπνευσμένος αυτός δημιουργός έχει διαισθητικά νιώσει το άπειρο απλοποιώντας τη δομή της σύνθεσης και παράλληλα έχει ελαχιστοποιήσει τη χειρονομία της γραφής για την απόδοση της ιδέας. Η προοπτική του βασίζεται, σε αρκετά έργα, στη μεγέθυνση της μικροκλίμακας και αποσκοπεί στο να κερδίσει μέσω των προσωπικών του χειρισμών την αιφνίδια εικόνα. Στάσεις, κινήσεις, μετασχηματισμοί ορίζουν τις μορφές και τα σχήματα, τους όγκους και τις διαστάσεις. Οι κάθετες και οι οριζόντιες γραμμές του για παράδειγμα,
αν και αισθάνεσαι ότι κινούνται προς όλες τις κατευθύνσεις του απροσδόκητου, ισορροπούν, ενώ τα επιμέρους στοιχεία υπάγονται στο όλον της σύνθεσης. Έτσι τα πάντα συγκλίνουν στην τελική εικόνα, εκείνη της ατελείωτης αίσθησης της ζωής, όπως στη σειρά των έργων «Σπερματοζωάρια» του 1995 – 2000. Ο ίδιος τονίζει: «Είναι γυρίνοι σπερματοζωάρια. Οι γυρίνοι έχουν την ίδια εικόνα με το σπερματοζωάριο. Και μέσα απ’ αυτό το μικρό σημείο βλέπεις τη ζωή και προσπαθείς να κάνεις το σύμβολο εικόνα». Η εσωτερική του πλέον αναγκαιότητα μοιάζει σαν αρετή. Η επιθυμία του να ελαχιστοποιήσει τα περιττά πράγματα τον οδηγεί στο minimal. Από μια γραμμή μπορεί να αρχίσει και να τελειώσει ένα έργο. Οι συμπτώσεις του δημιουργούν τα σύμβολα, όπως δυο γραμμές το Λ ή το X, τρεις γραμμές το Π, το Κ ή το Α. Και ο ίδιος δοκιμάζει τη ζωγραφική του επιδεξιότητα χρησιμοποιώντας αυτή τη φορά περισσότερο σπρέι-χρώματα, για να αγγίζει μέσα από τη φωσφορίζουσα λάμψη τους την άλλη διάσταση των πραγμάτων ίσως και την υπέρβαση τους.
Η ανθρώπινη μορφή τον απασχόλησε επίμονα και βαθιά σε τρείς διαφορετικές χρονικές περιόδους. Πρώτα την εποχή της διαμονής του στο Παρίσι τα φοιτητικά του χρόνια στην Ecole Nationale Supérieure des Beaux Arts (1976-1982), στη συνέχεια την εποχή των κοσμοϊστορικών γεγονότων στο Βερολίνο (1988-1992) και τέλος τα έξι τελευταία χρόνια (1995-2001). Η ανθρώπινη μορφή χιλιάδες χρόνια πριν απασχόλησε Μινωίτες και Αιγυπτίους, Έλληνες και Ετρούσκους, Πέρσες και Βυζαντινούς, οι οποίοι την απεικόνισαν, ο καθένας με το δικό του τρόπο, εναλλάσσοντας το Υψηλό και το Αγαθό με το Θείο. Ο Ξένος με εξπρεσιονιστικό χειρισμό υπερβαίνοντας τα όρια της ορατής πραγματικότητας δημιουργεί μορφές ανήσυχες, έκπληκτες από το ανελέητο της ύπαρξης. Το 2001 ζωγράφισε τα υψωμένα χέρια «Χωρίς τίτλο» και αυτό, όπως όλα τα έργα, σαν μια προσπάθεια ανύψωσης του ανθρώπου πάνω από τα όρια του, σε μια άλλη διάσταση ζωής που μόνο η τέχνη την οικειοποιείται. Οι κραυγές των μορφών και τα υψωμένα χέρια ίσως να επιχειρούν να ενισχύσουν το εύθραυστο εχέγγυο που ασυνείδητα θεωρούμε ότι υπάρχει για μια μελλοντική αρμονική συμβίωση των ανθρώπων.
Ο Ξένος κατάφερε να μετατρέψει τις αναμνήσεις του σε αισθητικές ιδέες. Κατάφερε από πολύ μικρή ηλικία αδιάλειπτα να ζωγραφίζει τη φύση ταυτιζόμενος με τα λόγια του Οδυσσέα Ελύτη: «Η ώρα των μεταμορφώσεων, μέσα στο χρόνο της ύλης, οργανικής ή ανόργανης, απαιτεί τόση φαντασία και άμεση την ίδια στιγμή αποτύπωση, που μόνον ίσως ένα παιδί θα μπορούσε να το κατορθώσει. Αλλά πότε είναι κανείς παιδί στη ζωή του; Δυο φορές μόνον. Όταν είναι πραγματικά παιδί και όταν είναι τόσο μεγάλος που να μπορεί να ξανακατακτά, ένα προς ένα, όλα όσα τον έκαναν κάποτε παιδί».
Ο Ξένος με ασκητική αυστηρότητα επιχειρεί να προσεγγίσει το άπειρο των όψεων του Όλου. Η καλλιτεχνική του δημιουργία εκφράζει με απόλυτο σεβασμό την πίστη του στη Φύση, το Άπειρο, το Αιώνιο.