της Μαρίας Θερμού
Ενας συγγραφέας θα έγραφε βιβλίο. Ενας κοινός θνητός θα κρατούσε σημειώσεις και μια έφηβη ίσως να έγραφε στο ημερολόγιό της. Αλλά ο ζωγράφος θα αποτυπώσει τις σκέψεις του με σχέδια, θα καταγράψει τα γεγονότα σαν εικόνες, θα δει τον κόσμο μέσα από το πρίσμα της προσωπικής του διύλισης των πραγμάτων, θα προσθέσει ή θα αφαιρέσει πινελιές οδηγώντας το δικό του όραμα.
Εδώ και χρόνια ο Γιώργος Ξένος σημειώνει σε ατέλειωτα μπλοκ σκέψεις, ιδέες, εντυπώσεις, μνήμες, σε ένα «ημερολόγιο» με εικόνες πρωτίστως, προσπαθώντας να συλλάβει μια στιγμή αδιόρατη, φευγαλέα, όταν το υποσυνείδητο αφήνει το στίγμα του πάνω στο χαρτί προτού καν η πράξη να γίνει συνείδηση. «Κάθε πρωί γεννιούνται αυτά τα σχέδια. Εξι ή επτά το λιγότερο. Και κάθε φορά είναι σαν πρώτη φορά. Με την Ιδια αγωνία βλέπω κάθε μέρα το λευκό χαρτί ψάχνοντας μέσα μου» λέει.
Περίπου 1.000 από αυτά τα σχέδια, μαύρο μελάνι σε κόλλα Α4, εκτίθενται τώρα στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης καλύπτοντας δύο τεράστιους τοίχους που σχηματίζουν γωνία. «Το χαρτί είναι ζωντανό, με ενδιαφέρει η μυρωδιά του, η αίσθησή του, οι τρόποι που μπορείς να το χειριστείς» λέει ο Ξένος. «Χίλιες εικόνες…» είναι και ο τίτλος της εγκατάστασης, ένα μικρό μόνο κομμάτι από το προσωπικό, εικαστικό ημερολόγιό του. «Ενα ημερολόγιο διαχείρισης της πληροφορίας που λαμβάνω και επεξεργάζομαι καθημερινά, δευτερόλεπτο προς δευτερόλεπτο» εξηγεί.
Το συγκεκριμένο τμήμα του ημερολογίου αρχίζει από τον Μάρτιο και τελειώνει τον Ιούλιο συνθέτοντας ένα περιβάλλον στοχασμού και πε¬ρισυλλογής πάνω στο μεταβατικό 2012. Για τον Ξένο όμως αυτή η εποχή είναι από τις πιο σημαντικές του ανθρώπου, είναι χρόνος περισυλλογής και εργασίας. «Σε τέτοιες περιόδους ενεργοποιεί όλες τις δυνάμεις του, χρησιμοποιεί τον εγκέφαλό του περισσότερο, κάνει πιο σύνθετους και πολύπλοκους συνδυασμούς» λέει. «Αλλωστε ποτέ δεν πήγε η ανθρωπότητα πίσω. Μπροστά πηγαίνει πάντα, παρ’ ότι κάθε εποχή που δρασκελίζει ο άνθρωπος έχει και το δικό της ήθος».
Τα σχέδια
Ανθρωποι σε διάφορες καταστάσεις, όπως ο διαλεγόμενος ή ο ισορροπιστής, εντυπώσεις από καθημερινά πράγματα (ένας περίπατος στη θάλασσα, για παράδειγμα), εμπει¬ρίες, η επικαιρότητα και οι επιπτώσεις της παρελαύνουν μέσα από τα σχέδια, όπως ξεπηδούν από τον καθαρά εσωτερικό και υπαρξιακό προβληματισμό του καλλιτέχνη ή ακόμη από τον σχολιασμό της κοινωνικής πραγματικότητας.
«Το Ιχνος που αφήνουμε πάνω στο χαρτί είναι το ψυχογράφημά μας» λέει ο Ξένος. «Αυτά λοιπόν τα σχέδια είναι μικρά ψυχογραφή-ματα. Και παρ’ ότι είναι δικά μου. μπορεί να τα διαβάσει ο καθένας και να τα ερμηνεύσει από τη δική του σκοπιά». Πρόκειται για ένα είδος «θεραπείας» δηλαδή, αφού η τέχνη είναι λυτρωτική. «Γιατί ένα σωστά δομημένο έργο είναι θεραπευτικό».
Η ισορροπία
Δεν είναι περίεργο λοιπόν που ο ίδιος αυτολογοκρίνεται κάθε φορά στο έργο του, το περνά από έλεγχο για τα συναισθήματα που προκαλεί. «Οταν το τελειώσω, το βάζω απέναντι μου και το κοπάζω. Γιατί μπορείς να μεταφέρεις την αγωνία και τα πάθη σου, αλλά χρειά}εται και μια ισορροπία, πρέπει να είσαι σε θέση να διαχειριστείς την τρέλα σου».
Στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης οι μικρές χάρτινες εικόνες στερεωμένες στους τοίχους με απλές καρφίτσες μοιάζουν εύθραυστες, έτοιμες να πετάξουν στον χώρο. Και τι μ’ αυτό: Η τέχνη δεν κινδυνεύει σε καμία εποχή, πιστεύει ο Ξένος. Επίζεί ακόμη και μέσα στα σκουπίδια.
«Το στοίχημά μου ήταν να πάρω μια μικρή κόλλα χαρτί και να φτιάξω ένα τεράστιο έργο» λέει. «Και στον αντίποδα: Θα ήθελα να κάνω σχέδια με λέιζερ στον ουρανό αλλά η τεχνολογία, όσο κι αν μοιάζει περίεργο. βάζει περιορισμούς. Αντίθετα, το ίχνος σε μια επιφάνεια, όσο βγαίνει ο ήλιος θα φαίνεται. Αλλωστε όσο πιο πολλές γραμμές κάνεις, τόσο πιο σοφός γίνεσαι. Και μη νομίζετε, αυτό δεν τελειώνει ποτέ. Γιατί και οι γραμμές δεν τελειώνουν…».
Ο εθισμός της εικόνας
«Η τέχνη γεννάει και ο θεατής μπορεί να λάβει τα σήματα που δίνει ο καλλιτέχνης» λέει ο Γιώργος Ξένος. Και στις «Χίλιες εικόνες…» τα σήματα είναι πολλά: εικαστικά και ηχητικά μέσα από τη συνύπαρξη εικόνας και ήχου σε μια εγκατάσταση που θέλει να συλλάβει τη στιγμή και το όλον. Εκτός από τα σχέδια έτσι, το ζωγραφικό έργο «Χωρίς τίτλο» δεσπόζει σε έναν τοίχο του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης με τις τρεις συγκλίνουσες γραμμές του που σχηματίζουν δυναμικά τη γωνία ενός κενού χώρου: την ιδανική θέση, δηλαδή, για περισυλλογή και παρατήρηση του έργου. Στο μόνιτορ, εξάλλου, που λειτουργεί συνεχώς, περί τις 2.300 ψηφιοποιημένες εικόνες σε slide show«πέφτουν» με καταιγιστικό ρυθμό, συνοδευμένες από ένα ηχητικό σήμα εγρήγορσης που έλκει και εθίζει: «Είναι ένα είδος εθισμού άλλωστε η εικόνα, αφού ζούμε στην εποχή της κυριαρχίας της. Το ίδιο συμβαίνει και με το μόνιτορ. Υπάρχουν άνθρωποι που γνωρίζουν ή αναγνωρίζουν πράγματα μόνο μέσα από αυτό». Αλλά ο ήχος που κυριαρχεί στην αίθουσα είναι μια σύνθεση του ίδιου του καλλιτέχνη, ο «Θρήνος Νο 212», με κλαρίνο, βιολί, φωνή, κρουστά και Ιοορ sampler. «Πάντα με ενδιέφερε ο ήχος και η μουσική» λέει. «Θεωρώ όμως την εικόνα κορωνίδα της επικοινωνίας. Και αυτό γιατί η εικόνα είναι το πιο γρήγορο μέσο, τρέχει με την ταχύτητα του φωτός».